Aan de IJssel tussen Deventer en Zwolle hebben meer dan twintig steenovens gestaan. Vele hiervan zijn vandaag de dag onherkenbaar, maar toch zijn er nog sporen aanwezig in het landschap: kleigaten, dijkjes en relicten. Eén van deze ovens, Steenovens Fortmond, heeft de potentie uit te groeien tot een belevenisvolle plek. In het kader van de prijsvraag Ruimte voor Ruimdenkers heeft Atelier Buitenkansen een visie opgesteld voor de herbestemming van de steenovens.  De visie verbindt landschap, natuur, cultuurhistorie en recreatie in een bijzondere esthetische ervaring.

Waar het nabij gelegen infocentrum zich richt op het educatieve verhaal van de steenovens en de baksteenindustrie, laten wij de bezoeker van Fortmond de leegte van de locatie beleven. De vraag bij het revitaliseren van cultuurhistorische locaties is tot hoever we teruggaan in de tijd. Welk moment in de geschiedenis willen we conserveren? Wij zijn getroffen door de schoonheid van Fortmond zoals die nu is. De ruige vegetatie, de talrijke vogels, de majestueuze schoorsteen, de ligging aan het water en bovenal de geheimzinnige ovens spreken zeer tot onze verbeelding. Dit moment in de cultuurhistorie van Fortmond willen we vieren. Dat doen we door een subtiele operatie van de plek, die de aanwezige kwaliteiten behoudt en versterkt. De operatie bestaat uit onderzoeken, voorbereiden, opereren, repareren en beschermen, herstellen en activeren.

De hoofdingreep bestaat uit snijden. Als anatomen snijden we door de artefacten en het landschap om de innerlijke gelaagdheid van Fortmond bloot te leggen. De sneden  hechten we met tichelplankjes, een duurzame verwijzing naar de geschiedenis. Zo maken we twee zorgvuldige incisies in de vlamoven: één dwars om zijn ingewanden te kunnen ervaren en één haaks om de stookvloer te kunnen betreden. Het metselwerk van de oven wordt gerestaureerd en het bouwwerk wordt beschermd met een conserverende laag. In deze gezonde toestand kan de natuurlijke vegetatie weer terugkeren op het dak. Ook de ringoven wordt behandeld voor een gezonde, groene toekomst. De operatie bestaat hier uit het creëren van lichtgaten in de voormalige luchtkokers. De lichte rondgang wordt een rite de passage. De andere insneden vinden plaats in het landschap. De oeverwal doorsnijden we om de waterkant te beleven, het kleigat voor een aardse ervaring, de plantopname voor de geur van bijzondere vegetatie, het dijkje voor het smalspoor.

Uiteindelijk biedt het geopereerde steenoventerrein de bezoeker verschillende zintuiglijke en esthetische ervaringen van de cultuurgeschiedenis in relatie tot het landschap. Deze beleving wordt kracht bij gezet door tijdelijke programma’s te organiseren op de stookvloer van de vlamoven. Het wordt een podium voor gebiedseigen activiteiten als sterren kijken, locatietheater, vogels spotten, kunst, een misbakselfestival. Onze oplossingsrichting omvat bescheiden ingrepen die de kosten beperken en tegelijkertijd ruimte laten aan de natuur, een win-winidee, dus.

Meer informatie

ontwerp: Atelier Buitenkansen |  locatie: Den Nul | jaar ontwerp: 2014 | status: 2e ronde prijsvraag Ruimte voor Ruimdenkers (i.o.v. Provincie Overijssel)